جامعه‌شناسی خودمانی روضه‌های خانگی
تاریخ انتشار: ۱۶ شهریور ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۵۹۵۱۴۴۴
یکی از آنها روضه خانگی مداومی بود که صبح زود برپا شده و با صبحانه‌ای ساده ختم می‌شد. پس از آن هم به سر کار می‌رفتم. همین قضیه سبب شد درباره ضرورت احیا و بازتولید این سنت تاریخی و مبارک یعنی «روضه‌های خانگی» تأمل کرده و نکاتی را قلمی کنم.
مینیاتوری از یک پدیده کلان
هر پدیده فراگیر و تاریخ‌مند اجتماعی برای ادامه حیات علاوه بر اجرای توده‌ای به مدل مینیاتوری خودش نیز نیاز دارد.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
تقویت هویت محلی
از نیم قرن گذشته تا به امروز ترکیب جمعیتی روستایی به شهری ایران از نسبت ۷۰ به ۳۰ کاملاً برعکس شده و هم اکنون تقریباً سه‌چهارم ایرانیان شهرنشین شده‌اند. شهرهای امروزی هم دیگر شکل شهرهای قدیمی نیستند. زندگی سریع ماشینی و تراکم جمعیتی شهرهای بزرگ، به خانه‌سازی عمودی دامن زده است. توسعه فرهنگ آپارتمان‌نشینی سنت همسایه‌داری پدران و مادران ما را کمرنگ کرده است. پاتوق‌هایی مانند حمام‌های عمومی و بازارچه‌های محلی تقریباً از بین رفته‌اند و فرصت گفت‌وگو و ملاقات آدم‌های ساکن در یک بافت مسکونی را کمتر و کمتر کرده است. مجموع این عوامل سبب شده حس تعلق به مکان زندگی و مفهومی به نام «هویت محلی» تضعیف شود. درچنین شرایطی احیای سنت روضه‌های خانگی به عنوان یک پاتوق محلی جدید حتی در مدل آپارتمانی‌اش، می‌تواند بسیاری از این گسل‌های اجتماعی را پوشش داده و یا ترمیم کند.
اصالت دادن به خانواده
اسلام نهاد خانواده را سلول اولیه تشکیل جامعه دانسته است. روح فرهنگ اسلامی با فردگرایی لیبرالی موجود و تنهایی افسار گسیخته مدرن به‌شدت در تضاد است و با آن مبارزه می‌کند. این مکتب به نهاد خانواده اهمیتی در حد قداست داده و با نگاهی اصیل به فطرت آدمی، علاقه‌مند است مهم‌ترین نیازهای مادی و معنوی بشر در خیمه و پوشش این نهاد قدسی تأمین شود، تا جایی که برآورده کردن نیاز معیشتی اهل و عیال را برابر با جهاد برشمرده است.
حفظ نهاد خانواده به اندازه تشکیل آن برای اسلام مهم است. ازاین رو در جای جای قرآن کریم سفارش احسان و احترام به والدین (دو فرد اصلی تشکیل‌دهنده نهاد خانواده) توسط فرزندان، بلافاصله پس از توحید مطرح شده است: «لاتعبدون الا الله و بالوالدین احسانا» (بقره، ۸۳). در سنت روضه‌خانگی با اقامه عزا در خیمه خانواده نوعی احترام و اصالت دادن به این نهاد به عنوان سلول اصلی جامعه دیده می‌شود. روضه خانگی در واقع با ترکیب دو نهاد مقدس یعنی «خانه» و «حسینیه» قدرت معنازایی و معنویت بیشتری به هر دو جزء این ترکیب می‌دهد.
تداوم سالانه و تاریخی
هدف هیئت حسینی (با ترکیبی از منبر و روضه) افزایش همزمان معرفت و محبت به مکتب اهل بیت(ع) با همه ابعاد اجتماعی و عرفانی آن است. در شرایطی که نمی‌توانیم هیئتی را در ابعاد کلان و با مخاطب انبوه اجرا کنیم، نباید از مدل‌های کوچک آن غفلت کرد. لجستیک سنگین و تدارکات زیاد، پیش‌نیاز برگزاری مراسم پرجمعیت است. همین نکته، اجرای مداوم روضه‌های هیئت‌های بزرگ‌مقیاس را در طول سال سخت می‌کند. این سختی اجرا در طول سال، در بلندمدت نیز برای تداوم تاریخی این پدیده بابرکت مشکل‌ساز می‌شود. اما رهرو آن است که آهسته و پیوسته رود. روضه‌های خانگی متعددی در شهرهای مختلف کشور با قدمت یک قرن (و بیشتر) به حیات خود ادامه می‌دهند که خود می‌توانند موضوع پژوهش مفصلی قرار گیرند. فراموش نکنیم در ابتدای قرن گذشته خورشیدی و با اجرای پروژه استعماری دین‌زدایی پهلوی اول (که یکی از مهم‌ترین مصادیق آن منع عزاداری و روضه اباعبدالله(ع) بود) مردم با کمک و ابزار همین روضه‌های زیرزمینی و خانگی به مقابله با این سیاست رضاخانی پرداختند.
البته خوره و آفت مهم عنصر تداوم تاریخی در هیئت‌های بزرگ، تأثیرپذیری منفی از سیاست‌های حزبی و جناحی است. اگر به این موضوع در هیئت‌های مشهور و بزرگ دقت نشود موجب دودستگی می‌شود. اختلاف و انشعاب هم دشمن «تداوم تاریخی» پدیده‌های اجتماعی هستند.
مشارکت بیشتر بانوان
هیئت‌های بزرگ اغلب توسط مردان جوان اداره می‌شوند و نوعی مردسالاری در مدیریت آنها مشهود است. البته بیشتر آنها واحد خواهران دارند ولی به خاطر جنس فعالیت، ناگزیر کارهای اصلی بر دوش مردان است. اما اجرای روضه‌های خانگی معمولاً توسط عده‌ای از محارم و اعضای یک خانواده صورت می‌گیرد. روضه‌های خانگی از این منظر با تسهیل مشارکت بیشتر بانوان، توزیع جنسیتی متناسب و متوازن‌تری دارند. از طرفی طولانی بودن مراسم، ازدحام و شلوغی برنامه، دسترسی سخت و نیاز به جابه‌جایی طولانی به‌خصوص در ترافیک شهرهای بزرگ، شرکت در هیئت‌های پرجمعیت را برای عده‌ای از جمله سالمندان، مریض احوالان، مادران و کودکان طاقت‌فرسا می‌کند و معمولاً این اقشار از حضور در اجتماعات این‌گونه و بهره‌مندی از یک «روضه زنده» محروم می‌شوند. دسترسی آسان به روضه خانگی علاوه بر مشارکت بیشتر بانوان، امکان حضور اقشاری از جمله سالمندان، مادران و خردسالان را فراهم می‌کند.
توسعه ارتباطات خویشاوندی طولی و عرضی
با تأخیر امر ازدواج به خاطر عوامل فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی و دو دهه ترویج فرهنگ تک‌فرزندی، شاهد کاهش بُعد خانوار و لاغر شدن خانواده ایرانی هستیم. از طرفی فردگرایی شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های جدید و مجازی شدن بیش از حد ارتباطات میان‌فردی، سبب سست شدن پیوند میان اعضای خانواده شده است. یعنی همزمان دو خطر «کوچک» و «گسسته» شدن، خانواده ایرانی را تهدید می‌کند؛ مانند طنابی که توأمان در حال نازک و سست شدن است.
در فرهنگ ایرانی «دید و بازدید» یکی از مهم‌ترین عوامل تقویت ارتباطات خانوادگی و خویشاوندی است که در ادبیات دینی با اصطلاح «صله رحم» از آن یاد می‌شود. در فرهنگ اسلامی نیز احادیث بسیاری از معصومین(ع) در اهمیت مادی و معنوی و تأثیرات اجتماعی و روان‌شناسانه «صله رحم» ذکر شده است. خوشبختانه عقل و تجربه هم این روایات را تأیید می‌کنند. یکی از کارکردهای اجتماعی روضه‌های خانگی با توجه به نحوه اداره خانوادگی و خویشاوندی آن می‌تواند تقویت «صله رحم» باشد. روضه‌های خانگی فرصت و بهانه‌ای برای دیدار با اقوام و آشنایان است.
اگر از ارتباطات میان اعضای هم‌عصر یک خانواده به «صله رحم عرضی» تعبیر کنیم، می‌توان ارتباطات بین چند نسل از اعضای یک خانواده را «صله رحم طولی» عنوان کرد. گاهی اوقات زنجیره‌ای از سه نسلِ اعضای یک خاندان (مثلاً پدربزرگ، پدر و نوه) به طور همزمان در برپایی یک روضه خانگی حضور دارند. از این منظر روضه‌های خانگی می‌توانند سبب توسعه ارتباطات بین‌نسلی و مرهمی بر پدیده شکاف نسل‌ها نیز باشند.
زیباشناسی روضه‌های خانگی
مثل همه اجراهای خانگی در فرهنگ عمومی ایرانی‌ها؛ از آشپزی خانگی (در مقایسه با غذای رستورانی) گرفته تا قالی دستباف (در مقابل فرش ماشینی) روضه خانگی هم ریزبافتی دارد که به آن ویژگی، شخصیت و زیباشناسی خاص خودش را می‌دهد. امری که بیشتر متأثر از صبر، حوصله و سلیقه زن ایرانی است. همچنین روضه‌های خانگی اغلب پایه تعاونی‌های سنتی و صندوق‌های قرض‌الحسنه خانوادگی بیشتر با محوریت زنان قرار می‌گیرند که خود نشانی از روحیه یاری‌گری و مشارکت‌جوی فرهنگ ایرانی است.
خلاصه اینکه خودتان را از عطر و طعم چای مادر دم‌کنِ روضه‌های خانگی محروم نکنید.
خبرنگار: امیر سعادتی
منبع: قدس آنلاین
کلیدواژه: روضه های خانگی روضه های خانگی هیئت های بزرگ نهاد خانواده روضه خانگی صله رحم
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.qudsonline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «قدس آنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۵۹۵۱۴۴۴ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آسیبشناسی استفاده از فضای مجازی در نظام تبلیغی‌رسانه‌ای مساجد
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری علم و فناوری آنا، مسجد اولین نهاد و جایگاه قضاوت، محل عبادت، علم و دانش، علما، مفسران و پایگاه تبلیغاتی اسلام است که حرمت بالایی دارد.
یوسف خجیر (عضو هیئت‌علمی گروه ارتباطات) در مقاله‌ای با عنوان «آسیبشناسی استفاده از شبکه‌های اجتماعی مجازی در نظام تبلیغی‌رسانه‌ای مساجد کشور» به این موضوع می‌پردازد که فرق اساسی بین نهاد و سازمان آن است که نهادها در پیش‌برد تغیرات جامعه و کارکرد آن به وجود می‌آیند و فرد، مقام یا دولت در پیدایش آن دخیل نیستند.
در این مقاله آمده است که هویت یکی از مسائل مهم در جامعه است که در فرآیند گروهی حاصل می شود و این رسانه‌ها هستند که فرایند گروهی را تشکیل می‌دهند و باید گفت مسجد نیز یک رسانه جمعی است که برای رسیدن به کارکردهای خود و رساندن پیام خود، نیاز به ابزار های متنوع و مناسبی دارد که یکی از آنها شبکه‌سازی است که یک نیاز ضروری است.
به زعم این پژوهشگر هدف این پژوهش شناسایی نقاط چهارگانه قوّت، ضعف، فرصت و تهدید شبکه‌های اجتماعی برای مساجد و ارائۀ راهبرد استفادۀ بهینه از این شبکه‌ها برای ارتقای فعالیت‌های تبلیغی و رسانه‌ای مساجد کشور است. چهارچوب نظری این پژوهش سازمان شبکه‌ای شده بری ولمن (Barry Wellman) برگرفته از کلان نظریه جامعه شبکه‌ای شده اوست.
مساجد برای رسیدن به کارکردهای خود و رساندن پیام خود، نیاز به ابزار های متنوع و مناسبی دارد که یکی از آنها شبکه‌سازی است که یک نیاز ضروری استخجیر در این مقاله می‌نویسد: روش این پژوهش آمیخته کیفی کمّی است. در بخش کیفی از روش تحلیل مضمون و در بخش کمّی از روش تجزیه و تحلیل راهبردی یا سوات به‌عنوان روش آینده‌پژوهی استفاده شده است. در روش نخست، جامعۀ آماری نخبگان دانشگاهی و خبرگان حوزه شبکه‌های اجتماعی فعال در امور دینی و مساجد هستند که از بین آنها نمونه به روش هدفمند با معیار تدریس و تألیف بیش از پنج سال در حوزۀ رسانه‌های جدید و دین و فعالیت مستمر اجرایی در بخش امور دینی و مساجد و آشنایی کامل با فضای شبکه‌ها انتخاب شده است.
* نقاط ضعف و قوت فضای مجازی در امور مساجد
به گفته این پژوهشگر یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد که انتشار اخبار و تقویت شبکه‌سازی بین مسئولان مساجد و شهروندان و بسیج‌سازی جزء قوّت‌های مهم؛ هم‌بستگی اجتماعی کاذب و درگیر شدن مسئولان مساجد و مردم در فضای مجازی و انتشار اخبار جعلی جزء ضعف‌های مهم؛ اقناع شبکه‌ای دین و جهانی شدن فعالیت‌های مساجد و تنوع و تعدد مخاطبان مساجد جزء فرصت‌ها؛ و ترویج خرافات دینی توسط مغرضان و اعتیاد مجازی فعالان امور مساجد و تضعیف خانوادۀ ایرانی‌اسلامی جزء نقاط تهدید است.
به زعم خجیر مهم‌ترین راهبرد طراحی و تولید و راه‌اندازی شبکۀ اجتماعی بومی توسط دولت برای تولید محتوای فرهنگی و دینی و تربیتی مناسب از سوی فعالان مساجد و برنامه‌ریزی نهاد‌های دولتی و غیردولتی دینی برای تولید و انتشار محتوای دینی در این شبکه‌ها است.
همچنین یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هماهنگی بین سازمان‌های متولی تولید محتوا و نرم‌افزار و ایجاد محتوا با مختصات ارزش‌های اسلامی‌ایرانی و ارائۀ خدمات ارتباطی مبتنی بر ارزش‌های فرهنگی و دینی کشور و همکاری چندجانبۀ همه ذی‌نفعان ازجمله سیاست‌گذاران، دولت، سازمان‌های نظارتی، بخش خصوصی و سایر دست‌اندرکاران این حوزه باید به‌عنوان راهبرد مرجح مدّ نظر قرار گیرد.
در یک جمع‌بندی کلی باتوجه به یافته‌های این پژوهش، بین آزادی طرح مطلب در شبکه‌های مجازی اجتماعی و احراز جایگاه حوزه عمومی توسط این شبکه ها ارتباط معنی دار وجود دارد. آزادی طرح مطلب در شبکه‌های اجتماعی مجازی بر تغییر حوزه عمومی از مسجد به شبکه‌های اجتماعی مجازی تأثیر مثبت و معنی دار دارد.
در پایان لازم به ذکر است که بین رابطه دسترسی آسان و غیر مکان‌مند و غیر زمان‌مند بودن شبکه‌های مجازی و احراز جایگاه حوزه عمومی توسط این شبکه‌ها ارتباط معنی دار وجود دارد، در نتیجه دسترسی آسان به شبکه‌های مجازی بر تغییر حوزه عمومی از مسجد به شبکه‌های اجتماعی مجازی تأثیر گذار است.
انتهای پیام/
علت فوت پزشک متخصص در استان فارس در دست بررسی است